Büyük Komutan, Büyük Sultan:B A Y B A R S

      1.    Osmanlı ya da Selçuklu Sultanları kadar tanımıyoruz. Oysa, bu büyük sultan daha çok tanınmalı bence.  Dönemin süper gücü Moğol (İlhanlı) Devletini, Elbistan Ovası’nda  perişan eden büyük  Türk Sultanı BAYBARS (1223- 1277). Yakından tanımak isteyenler için  anlatmaya başlayalım.

2.       Kıpçaklar Türk Boyları arasında en açık tenli genel de kumral ve gök gözlü bir boy olarak bilinir. Baybars, uzun boylu, gök gözlü, kumral Bir KIPÇAK Türküdür.

3.       Bir savaşta esir düşer, köle olarak değişik pazarlarda satılır. En son Şam'da Eyyubî Sultanı Melikü's-Salih’in adamları tarafından satın alınır.

4.       Eyyübi ordusunun temeli Kafkasya kökenli özellikle Kıpçak, Adige, Tatar, Karaçay ve Dağıstanlı askerlerden oluşuyordu (Çoğu Moğolların işgaliyle esir alınıp köle olarak satılan askerlerdir bunlar) ve Adigeler (Çerkezler)  hariç diğerleri tamamen Türk’tü.

5.       Baybars, birçok savaşa katıldı ama “Mansure Meydan Muharebesi’nde “ (1249) Haçlı ordusunun yenilmesi ve Fransa Kralı IX. Lois’in esir edilmesinde gösterdiği inanılmaz dehası O’nu bir destan kahramanı haline getirmiştir.

6.       Baybars,  Eyyübi Devleti’nin hizmetindeydi, fakat Eyyübi Devleti’nde hanedan içinde problemler vardı. Eyyübi Sultanı ordudaki Türkler tarafından tahttan indirildi ve böylece Memlüklüler Devleti (ed-Devletü't-Türkiyye ) kuruldu. Bu süreçte Baybars çok aktif bir rol üstlendi (1250).

7.       Komutanlar İlk Memlük sultanı olarak Eyyübi Sultanı Salih’in dul eşi olan ve bir Türk olan Seçer ed Dürr’ü seçtiler. Böylece Mısır’da Türk Memlük Devleti resmen kurulmuş oldu. Fakat Kadın Sultan, Arap ve Müslümanlar için çok kabul edilebilir bir şey değildi.

8.       Bu sebeple Suriye’de İsyanlar başladı ve devlet bölünme sürecine girdi. Bunun üzerine Seçer tahtı bıraktı Aybek et-Türkmânî ile evlenerek saltanatı ona birakti (Haziran 1250).

9.       Memlüklerde iki askeri eğitim okulu bulunuyordu Birincisi Bahri adı verilen okul ve mensuplarına “Bahri” deniyordu, ikincisi ise Burci Ekolu ve mensuplarına “Burci”deniyordu. Aslında bunlar birbirine iki muhalif okul gibi kabul edilebilir.

10.   Bahri Memlüklülere karşı olan “Aybek’in” döneminde kendisi de bir “Bahri” olan Baybars, Aybek’in Bahri Memlüklülerin Başkanı “Aktay’ı” öldürmesinin ardından Kahire’den kaçıp Suriye’ye geldi.

11.   Ta ki bir “Bahri” olan “Kutuz” tahta geçene kadar Suriye’de kalan Baybars, Kutuz’un tahta çıkması ile Kahire’ye döndü ve Başkomutan olarak atandı.

12.   Moğol tehlikesi Anadolu’da olduğu kadar Suriye’de de mevcuttu ve Moğollar bu arada Hulagu döneminde Irak'a gelip Bağdat’ı yakıp yıktı ve Abbasileri tarih sahnesinden sildi (1258).

13.   Ve tehlike Memlük Devletine doğru yaklaşıyordu. Ve o gün geldi, Başkomutan Baybars’ın Memluk Ordusu ve Moğol ordusu “Ayn-ı Calut Meydan Muharebesi” nde karşı karşıya geldiler (1260).

14.   Büyük Komutan, Efsanevi Komutan Baybars’ın Stratejisi ile Moğol ordusu perişan edildi. Bu şımarık Moğol ordusunun ilk yenilgisidir aynı zamanda.

15.   Ve BAYBARS ismi gerçek bir efsaneye dönüştü, artık o “İslam’ın Büyük Mücahidi ve Hamisiydi”. Haçlıları ve Moğolları püskürten, perişan eden, Krallarını, İlbeylerini esir alan Başkomutan BAYBARS ismi halkta ve devlet kademesinde artık en ön sıradaydı.

16.   Sultan KUTUZ bundan çok rahatsız oldu ve Baybars’ın önünü kesme amaçlı hamleler yapmaya başladı. Hatta bu konuda çok ileri gitti.

17.   Baybars bu durumun sonunun nereye gideceğini biliyordu ve arkadaşlarıyla beraber Sultan KUTUZ’u bir suikast düzenleyerek öldürdü ve Sultanlığını ilan ederek “Ayn-ı Calut” Savaşının muzaffer komutanı ve “Memluk Devletinin yeni Sultan’ı” olarak Kahire’ye gidi.(1260)

18.   Ama devasa sorunlar vardı. Mısır ve Suriye’den oluşan devlette tam bir birlik yoktu. Ayrıca Baybars'in  dış düşmanları olan Mogollar, Haçlilar ve Ermeniler ‘in her zaman için ortak hareket etme ihtimalleri bulunmaktaydı. 

19.   Bu nedenle Baybars ilk olarak iç birliği sağlamaya çalıştı. Kutuz döneminde farklı coğrafyalara kaçan “Bahri Memluklüleri” bir araya getirdi. Eyyübi dönemi ileri gelenlerinin başlattığı ayaklanmaları bastırdı.

20.   En stratejik hamlelerinden biri de Moğollar tarafından öldürülen Halife’nin “meşru halefini” Kahire’ye getirtmesi oldu. Getirtmekle kalmayıp Biat etti.

21.   İslam alemi meşru Halife’nin Kahire’de olduğunu kabul etmiş ve Kahire İslam aleminin kalbi olmuştu. Dolayısıyla Sultan Baybars’da Müslümanların en saygı duyduğu Sultandı artık.

22.   Altınordu Devleti hakanı “Berke”,  İslam’ı kabul edince onunla güçlü bir ittifak kurdu. Bu Moğollar’a karşı ona güç katmıştır. Sadece savaşçı değil büyük bir devlet adamı, stratejistti Baybars.

23.   Çukorava’daki Ermeni devletini Mısır ticaretini baltaladığı için çok sayıda sefer düzenleyerek perişan etti. Çukurova’nın Türkleşmesinde büyük rol oynamıştır.

24.   Ve dikkat… Bugünkü adıyla “Bayırbucak Türkmenleri” de dahil. Özellikle Suriye ve Kerkük de dahil diğer bölgelerdeki “Tükmenleri “ bu bölgelere yerleştiren ve yurt yapmalarını sağlayan da BAYBARS’tır.

25.   Baybars 17 yıllık Sultanlığı süresince Suriye’de Frenklerin hakimiyetini bitirmiş ve Suriye’den Haçlı artığı ve destekçisi Hristiyanları temizlemiştir.

26    Bilim, sanat ve mimari anlamında çok önemli işler yapmış. Başta Kahire olmak üzere önemli mimari eserler kazandırmıştır. 

27.   Moğollar Anadolu’da Selçuklu Devleti’nin başına bela olmuştur. Ve üçkâğıtçı vezir “Süleyman Pervane” gizli gizli Baybars’a yardım isteyen mektuplar göndermektedir.

28.   Gecikmeli de olsa Baybars müthiş ordusuyla Anadolu’ya gelmiş ve Elbistan Ovasında Moğol ordusuyla karşılaşmış ve her girdiği savaşta olduğu gibi Moğolları perişan etmiştir (1277).

29.   Sonra Kayseri’ye yönelmiştir. Askerler Anadolu’da asla yağmalama ve ahlaksız bir tutum sergilememiş, hayvanların yem ihtiyacı dahil her şeyi ücretini ödeyerek almıştır.

30.   Kayseri’de Selçuklu tahtına oturmuş, adına hutbe okunmuş ve sikke bastırılmıştır. Fakat geliş nedeni aslında Selçukluya destek olmaktır. Ardından Sivas'a da geçmiştir.

31.   Ama Selçuklu, sultan ve vezirleri piyasa da yoktur. Baybars Anadolu halkıyla baş başa ve yalnız bırakılmıştır. Koca ordunun giderlerini karşılayamamaktadır artık.

32.   Türkmen Beyleri dışında kimse siyasi destek de vermeyince, Selçuklu idarecilerinin ikiyüzlü tavırlarına güvenemeyeceğini anlamıştır. Halkın tüm ilgisi de ona yapay gelmektedir.

33.   Ayrıca İlhanlı tahtına geçen “Abaka Han’ın” büyük bir orduyla gelme ihtimali ve Kahire’den çok uzun zamandır uzak olması onu huzursuz etmektedir.

34.   Tüm bu nedenlerle ve Selçuklular’a biraz küskün ve kızgın olması nedeniyle dönüş kararı almıştır. Şam’a gelmiş burada içtiği bir Kımız’dan dolayı zehirlenme ya da Dizanteri nedeniyle vefat etmiştir (1277).

35.   Baybars yaptığı işlerle Ortadoğu’da Osmanlı döneminde sağlanan 400 yıllık barış döneminin de temellerini atmıştır.

36.   Bu derleme yazı vesilesiyle okuyanlar, pek az tanıdığımız Büyük Sultan, büyük komutan BAYBARS’ı umarım biraz daha yakından tanımış oldular. Allah rahmet eylesin.

Tolga Tanolcay

KAYNAKLAR

1.MEMLÛKLER'IN BAYBARS ZAMANINDAKI (1360-1377) SURIYEÇUKUROVASIYASETI VE BU SIYASETIN ÇUKUROVA'NIN TÜRKLESMESINDEKI ROLÜ (Cüneyt KANAT).

2. Mısır Türk Sultanı Baybars ve Anadoluya Gelişi (Kemal Göde)

3. Türkiye Selçukluları, Mısır Memlükleri ve Altın Orda Devleti’nin İlhanlılara Karşı Kurduğu İttifak (mehmet Suat Bal)

4. MEMLÛK SULTANI I.BAYBARS’IN 1277 YILINDAKİ ANADOLU SEFERİ (İbrahim Güneş)

5. Baybars Zamanında Memlüklü-İlhanlı İlişkileri (Cüneyt Kanat)

6. İBN HALDUN’DA MEMLÛK ASKERÎ TEŞKİLÂTI (Altan Çetin)

7. The Sultan, The Tyrant, and The Hero: Changing Medieval Perceptions of al-Zahir Baybars (Amina A. ELBENDARY)